Faza dəyişməsi
Faza dəyişməsi - amplitudda verilən istənilən zamanda sistemin dəyişməsini təyin edən fazadır. Əgər faza dəyişməsi sinusoid, kosinusoid və eksponensial qanunları ilə izah edilirsə:
A
cos
(
ω
t
+
φ
0
)
{\displaystyle A\cos(\omega t+\varphi _{0})}
,
A
sin
(
ω
t
+
φ
0
)
{\displaystyle A\sin(\omega t+\varphi _{0})}
,
e
i
(
ω
t
+
φ
0
)
{\displaystyle e^{i(\omega t+\varphi _{0})}}
,
Onda faza dəyişməsi harmonik dəyişməsini izah edən periodik funksiyanın arqumenti sayılır.
Faza dəyişməsi aşağıdakı düsturlarla təyin olunur:
T
=
1
f
→
[
f
=
50
H
z
]
{\displaystyle \ T={\frac {1}{f}}\to [f=50Hz]}
T
=
1
50
=
20
m
s
→
[
360
∘
V
a
x
t
]
{\displaystyle \ T={\frac {1}{50}}=20ms\to [360^{\circ }Vaxt]}
ϕ
=
t
⋅
360
∘
T
→
[
t
=
5
]
{\displaystyle \ \phi ={\frac {t\cdot 360^{\circ }}{T}}\to [t=5]}
ϕ
=
5
⋅
360
∘
20
=
90
∘
{\displaystyle \ \phi ={\frac {5\cdot 360^{\circ }}{20}}=90^{\circ }}
Relationship of phase difference and time-delay
Phase angle, phase difference, time delay, and frequency
ECE 209: Sources of Phase Shift — Discusses the time-domain sources of phase shift in simple linear time-invariant circuits.
Antropogen
Dördüncü dövr ― Beynəxalq Stratiqrafiya Komissiyasının (ICS) geoloji vaxt bölgüsündə Kaynozoy erasının üçüncü – ən sonuncu dövrüdür. O Neogen dövründən sonra gəlir və 2.58 milyon il əvvəldən bu günə qədər olan dövrü əhatə edir. Dördüncü dövr iki epoxaya bölünür: Pleystosen (2.58 milyon il əvvəldən 11.7 min il əvvələ qədər) və Holosen (11.7 min il əvvəldən bu günə qədər). Bu nisbətən qısa geoloji zaman kəsiyində Yerin müasir siması və təbiətinin formalaşması, insanın meydana gəlməsi və inkişafı bağlıdır. Nəhayət Dördüncü dövr çöküntülərində bir sıra faydalı qazıntı yataqları yerləşir. Buna görə də Dördüncü dövr digər geoloji dövrlərlə müqayisədə çox qısa olsa da müstəqil dövr kimi ayrılır.
Dördüncü dövr temini 1759-cu ildə italyan geoloqu Covanni Ardyuno tərəfindən İtaliyanın şimalındakı Po çayının vadisindəki alyüvial yataqlar üçün təklif etmişdir. 1829-cu ildə Jules Desnoyers Fransanın Sien hövzəsinin çöküntüləri üçün təqdim etmişdir. Bu çöküntülərin Üçüncü Dövrün süxurlarına nisbətən cavan olduğu açıq-aşkar görünürdü.
Dördüncü dövr Neogen Dövründən sonra gəlir və bu günə qədər uzanır.
İqlimin təsnifatı
Yer kürəsinin iqlim rayonlaşdırılması çox mürəkkəb bir vəzifə olub, onu həll edərkən bütün təbii şərait kompleksini nəzərə almaq lazımdır. İqlim rayonlaşdırılmasının əsasını insolyasiya rejimi, atmosfer dövranı və yer səthinin xassəsindən asılı olaraq meteoroloji şəraitin məkan daxilində dəyişməsi təşkil edir. Lakin meteoroji ünsürlərin kəmiyyət dəyişmələri yalnız ümumi şəkildə iqlimin
keyfiyyət dəyişmələrini əks etdirir. Başqa sözlə o, iqlimin təbii mühitin başqa amillərinə təsiri xassəsinin dəyişməsini ümumi şəkildə göstərir. Məhz bu axırıncı iqlim rayonlaşdırılmasının əsas məqsədindən ibarətdir. İqlimin keyfiyyət dəyişmələrinə torpaq- bitki örtüyünün xarakteri daha çox uyğun gəlir. Bununla əlaqədar olaraq ümumiləşdirilmiş geobotanik sərhədlər bir çox hallarda iqlim sərhədləri kimi baxıla bilər. Geobotanika göstəicilərindən iqlim rayonlaşdırılması məqsədləri üçün istifadə edərkən, həmişə iqlimin meteoroloji təbiətini yadda saxlamaq lazımdır. İqlim vilayətlərini ayırarkən təkcə bir landşaft göstəricilərini əsas tutmaq olmaz, başqa sözlə müxtəlif insolyasiya və sirkulyasiya rejiminə malik olan əraziləri geobotanik göstəricilərinə görə bir qrupda cəmləşdirmək olmaz. Məs: tundra landşaftının mövcud olması həmin ərazidə bütün hallarda arktika hava kütlələrinin hakim
olmasına, daha sonra rütubətli tropik meşələrinin olması hələ ekvatorial iqlim tipinin mövcudluğuna tam sübut deyildir.
Antropogen eroziya
Antropogen eroziya -İnsanın səmərəsiz təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində torpaqların və ana süxurların səth suları vasitəsilə sürətlə dağılması.
Antropogen faktorlar
Antropogen faktorlar — insanın bioloji və sosioloji varlıq kimi ətraf mühitə dolayı yolla (bilavasitə) təsiri.
R.Ə.Əliyeva, Q.T.Mustafayev. “Ekologiya” dərs vəsaiti. Bakı, “Bakı Dövlət Universiteti” nəşriyyatı, 2004, s. 379 – 384.
Antropogen landşaft
Antropogen landşaft — insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində dəyişdirilmiş təbii landşafta, həmçinin insanın yaratdığı təbii- istehsal komplekslərinə, şəhər, qəsəbə, texnogen, kənd təsərrüfatı landşaftlarına deyilir. Antropogen landşaftlar hal-hazırda Yerin quru sahəsinin təxminən 50 %-ni əhatə edir. Antropogen landşaftlar özünü tənzimləyən təbii landşaftdan fərqli olaraq, insanın nəzarəti altında olub, idarə olunur.
Müasir dövrdə elm və texnikanın, məhsuldar qüvvələrin sürətli inkişafı yerin landşaft sferasının təbiətində əsaslı şəkildə ciddi struktur dəyişmələri yaratmışdır. XX əsrin 60–70-ci illərindən başlayaraq antropogen landşaftların öyrənilməsinə maraq xeyli artmışdır.
XIX əsrin ortalarından başlayaraq tədricən maşınlı sənayenın yaranması ilə dünyada və Azərbaycanda təbii ehtiyatların mənimsənilməsinin yeni, daha dağıdıcı və təbii landşaftlara qarşı amansız müdaxilə mərhələsi başlayır. Bu dövr XX əsrin ortalarına kimi davam edir. Quba, Qusar, Gədəbəy, Daşkəsən, Masallı, Lənkəran və s. inzibati ərazilərdəki dağ meşələri antropogen təsirlərlədən əsaslı şəkildə ziyan görür. Hazırda bu ərazilərdəki meşələrin əsas hissəsi təkrar törəmə meşələrdir.
Antropogen maddə
Antropogen maddə — insanın fəaliyyəti nəticəsində Yerin sferlərinə qoşulan yeni kimyəvi birləşmələr.
Antropogen maddələr insan fəaliyyəti sayəsində kimyəvi maddələrin yer sferinə daxil olması. Antropogen maddənin bir hissəsi təbii dövrana daxil olaraq tez-gec ekosistemdə utilləşir, təbiətə yad olan süni birləşmələr, canlı orqanizmlər və abiotik agentlər tərəfindən olduqca tədricən parçalanaraq təbii madələr mübadiləsindən kənarda qalır, onlar biosferdə toplanaraq həyat üçün təhlükəli sayılır. Bu kimyəvi elementlərə yerin dərinliklərindən səthinə çıxarılan ağır metalları və adətən təbii şəraitdə kiçik ərazilərdə və böyük olmayan konsentrasiyada yayılan radioaktiv maddələri misal göstənnək olar.
Antropogen terminlər
Antropogen terminlər-(yun. Antropos-insan)
İnsanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində baş verir, o cümlədən təbii çirklənmənin tərkibinə və intensivliyinə bilavasitə və vasitəli təsir göstərir. Məsələn: hidrotikintilər aparmaq, yol örtüyü salmaq yolu ilə və s.
İnsanların düzgün olmayan təsərrüfat fəaliyyəti (meyilli yamacların başdan-başa şumlanması, meşələrin məhv edilməsi, otarma və suvarma normalarının pozulması, müxtəlif qazıntı işləri və s.) nəticəsində baş verən eroziya prosesi.
Qurunun insan fəaliyyəti nəticəsində dəyişilmiş və ya yaradılmış relyefi. İki cür antropogen relyef ayrılır: kortəbii və istiqamət verilmiş antropogen relyef (yamaclarda düzəldilən terraslar, tökmələr, torpaq bənd və s.)
İnsan fəaliyyəti nəticəsində yeni torpaq tipi yaratmağa yönələn təsir (mədəni, becərilən torpaqlar), torpaqəmələgətirən amilləri dəyişməklə (təkrar şorlaşma), həmçinin sənaye, mülki və yol çəkilməsi zamanı təbii torpaq örtüyünün pozulması ilə əmələ gəlir.
Antropogen səhralar insanın təbiətə bilavasitə və vasitəli təsiri nəticəsində yaranan səhralardır. Bu səhraların sahəsin getdikcə genişlənir və 10 mln km²-ə çatmışdır (qurunun 7%ni təşkil edir). Dünyanın bütün səhralarının antropogen olması haqda fikir yürüdülür.
Canlı orqanizmləri əhatə edən və insan tərəfindən dəyişdirilən ətraf mühit.
Antropogen metabolizm
Antropogen metabolizm və ya antroposfer metabolizmi — sənaye ekologiyasında, material axınının təhlilində və tullantıların idarə edilməsində insan cəmiyyətinin maddi və enerji dövriyyəsini təsvir etmək üçün istifadə olunan termin. Bu, sistemli düşüncənin sənaye və digər texnogen fəaliyyətlərə tətbiqindən yaranır, davamlı inkişafın mərkəzi konsepsiyasıdır. Müasir cəmiyyətlərdə antropogen (texnogen) material axınlarının əsas hissəsi aşağıdakı fəaliyyətlərdən biri ilə bağlıdır: "tarixdən əvvəlki dövrlərdə az metabolik əhəmiyyətə malik olan" kanalizasiya, nəqliyyat, yaşayış və kommunikasiya. Binalarda, infrastrukturda və nəqliyyat vasitələrində qlobal texnogen polad ehtiyatları, məsələn, təxminən 25 giqaton (adam başına üç tondan çox) təşkil edir ki, bu rəqəmi yalnız beton kimi tikinti materialları üstələyir. Antropogen metabolizm sosial-iqtisadi metabolizmin sinonimi kimi müşahidə olunur.
İstilik balansı
Noosfer
Kollektiv şüur
Baccini, Peter and Brunner, Paul H., Metabolism of the Anthroposphere, Springer, 1991, Heidelberg, Berlin, New York, (ISBN 978-3-540-53778-6). New edition March 2012, MIT Press, Cambridge MA, ISBN 978-0-262-01665-0.
İqlimin radiyasiya amili
İqlimin radiyasion amilinə daxildir.
günəş radiyasiyası
atmosfer radiyasiyası
yerin şüa buraxması
Günəş radiyasının paylanması coğrafi enlikdən və qismən ilin fəsillərindən çox asılıdır. Müşahidələrdən aydın olurki:
Gecə-gündüz bərabərliyi vaxtlarında radiyasiya ekvatordan ekvatordan qütblərə doğru simmetrik paylanır. Yaz bərabərliyi vaxtı yer günəşə daha yaxın olduğundan radiyasiya qismən artır.
Yayda gün uzun olduğu vaxt ən çox radiyasiya qütbdə baş verir, çünki bütün sutka boyu şüanın düşmə bucağı 23.5 dərəcədir. Orta və yuxarı enliklərdə radiyasiya xeyli çox olub, enliyə görə çox cüzi dəyişmir. Qışda qısa gündüz vaxtı qütb dairəsindən qütbə qədər radiyasiya olmur. Ekvatordan qütb dairəsinə doğru radiyasiya kəskin surətdə azalır.
Radiyasiyanın illik amplitudu ekvatordan qütblərə doğru çox tez artır. Bununla elaqədar olaraq tempratur amplitudu artır.
